Mùa đào lộn hột...
Ra Tết, cữ tháng ba, tháng tư quê tôi bước vào mùa đào lộn hột.
Đào lộn hột người miền Nam gọi là trái điều. Nhưng tôi thích cái tên “đào lộn hột” vì nó ấn tượng hơn. Gọi tên đã hình dung ngay ra trái; một thứ trái cây dáng dấp khá lạ lùng với phần cuống (“trái giả”) phình to, mọng nước, sặc sỡ màu sắc; còn trái thật lại teo nhỏ hình hạt đậu, duy nhất một màu xanh xám cứng quèo bám bầu đài tựa như cái hột… bị lộn ra bên ngoài trái! Chuyện “trái thật trái giả” ấy phải đợi khi tôi lớn lên rồi mới biết; chứ hồi nhỏ thì vẫn cứ ngây thơ nghĩ cái “cuống” kia là trái, và luôn thắc mắc không hiểu sao thế gian lại tồn tại một thứ trái cây có hột nằm ngoài (!)
Chẳng biết cây đào lộn hột “nhập cư” quê tôi lúc nào; nhưng khi tôi lớn lên đã thấy vườn nhà được cha mang về trồng hai cây (vườn hàng xóm hiếm lắm, lác đác năm mười nhà mới có một). Đào gặp đất tốt lớn rất nhanh: 3 năm đã bắt đầu đơm hoa, đậu trái. Giêng hai đào bắt đầu bung hoa. Những chùm hoa trắng li ti điểm lấm chấm tím hồng trông hơi giống hoa sầu đông. Và cũng tỏa hương giống hệt sầu đông. Hương hoa dụ các giống bướm ong đu vào tìm mật. Ong bướm giúp hoa thụ phấn. Nắng xuân muộn ngày ngày nung nóng khiến hương dần nhạt; hoa bắt đầu đen thẫm, héo khô, lả tả dần rụng cánh; và… ô kìa, lộ ra trên những “cánh tay” hoa là vô số trái đào non hình hạt đậu tí hon màu xanh chi chít bám đeo! Những trái đào non hình dáng ngược lại với khi đào già chín: cuống (tức phần “trái giả”) còn nhỏ xíu; trong khi cái “hột” (trái thật) lại to, xanh bóng mỡ màng. Vậy nhưng theo thời gian càng lúc “trái giả” càng phình to chuyển màu rực rỡ trong khi “trái thật” thì hầu như không lớn thêm mà cứ quắt dần đi, ngả từ sắc xanh sang màu đen xám. Giờ thì trông cái tỷ lệ nhỏ/to kia không ai không nghĩ rằng cuống mới là trái, còn trái đương nhiên giống… hột là chuyện khỏi phải bàn!
Hai cây đào lộn hột nhà tôi một cho trái vàng một cho trái đỏ. Mùa đào, đứng nhìn từ xa thấy trái sai lủng lẳng, rực đỏ rực vàng trông rất mê li. Tháng tư đầu hạ đào bắt đầu rộ chín, tỏa hương thơm điếc mũi. Ngày thứ trái ấy còn quý hiếm, mẹ cẩn thận hái sắp đĩa mang lên cúng ông bà. Cho con cái ăn có chừng thôi; còn lại mang ra chợ bán. Trái đào lộn hột ăn có vị ngọt nhẹ và hơi chát. Không tệ. Vậy nhưng khó chịu nhất là ăn xong cứ có cảm giác ngưa ngứa, lướng vướng trong cổ họng. Tuy vậy trái được cái lành: ăn bao nhiêu cũng không sợ bị “Tào Tháo rượt”. Thêm nữa còn có mùi thơm và màu sắc đẹp nên bán khá chạy. Vậy nhưng, nói tới món đào lũ trẻ thường không mê ăn trái bằng ăn… hột. Ấy chính là cái nhân (tức “hột thật”) nằm trong “trái thật”. Muốn ăn được nhân phải đem nướng hột đào (tức “trái thật”) cho cháy đen rồi đem ra đập. Hột đào nướng cháy bốc khỏi khét mù; thêm vụ hì hụi đập, moi cho được cái nhân bên trong khiến tay chân đứa nào cũng đen thui, mặt bôi vằn vện mấy cái râu mèo- chưa kể còn có nguy cơ ăn roi về tội… phá bếp! Vậy nhưng món nhân hột đào nướng đúng ngon tuyệt. Vị đậu phộng rang bình thường đã ngon; nhưng sẽ chỉ đáng là “em út” nếu đem so cùng “ông anh cả” hột đào…
Đó là ký ức một thời. Giờ thì đào lộn hột không còn quý hiếm bởi đã được nhân giống, trồng đại trà nơi các vùng núi non và những khu đất bạc màu hoang hóa. Tận dụng vậy bởi cây đào chịu hạn và có khả năng sinh trưởng tốt trên đất cằn cỗi. Bảo cây không hiếm do đã được trồng nhiều; nhưng không quý thì chưa chắc. Giờ không ai trồng đào để thu trái mà chỉ để thu… nhân hạt. Phải; cái món nhân ngày xưa lũ nhỏ chúng tôi chúi mũi nướng, đập, moi ăn giờ đã thành đặc sản. Trồng, chế biến nhân hột đào phục vụ tiêu thụ nội địa và xuất khẩu đã trở nên một ngành công nghiệp chính quy, hoạt động ổn định dài lâu, đem lại lợi nhuận và công ăn việc làm cho một bộ phận không nhỏ cư dân. Mừng cho cây. Mừng cho người trồng. Mừng cho ký ức tuổi thơ tôi đã tìm được nơi vững chãi để dung thân, không rơi cảnh nuối tiếc khi chỉ còn là ký ức…
Y NGUYÊN