Nước sông dâng cao ngay trong mùa khô - nhiều nguy cơ tác hại xấu cho vùng ĐBSCL

Theo các chuyên gia, năm 2022 tình hình xâm nhập mặn (XNM) ở ÐBSCL được đánh giá là không gay gắt như mọi năm. Do các đập thủy điện thượng nguồn gia tăng xả nước, làm mực nước sông Mekong dâng cao, cùng với các cơn mưa xuất hiện sớm đã giúp giảm hạn mặn. Tuy nhiên, nước sông dâng cao ngay trong mùa khô sẽ làm đảo lộn quy luật tự nhiên, có khả năng gây tác hại xấu cho ÐBSCL.

Đảo lộn quy luật tự nhiên

Theo Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, dòng chảy bình quân của sông Mekong về ÐBSCL từ tháng 4 đến nay ở mức cao hơn trung bình nhiều năm (TBNN), do ảnh hưởng của xả nước gia tăng từ thủy điện ở thượng nguồn và hạ lưu vực Mekong có nhiều tác động tích cực, làm giảm XNM trong tháng 4, 5. Việc các đập thủy điện xả nước có tác động tích cực làm giảm hạn, mặn cho vùng ven biển ÐBSCL. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh cáo điều này sẽ gây ra một số nguy cơ lâu dài cho ÐBSCL.

Mưa lớn gây ngật lụt tại TP Cần Thơ vào cuối tháng 4-2022.

Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia nghiên cứu độc lập về sinh thái ÐBSCL cho biết, nước sông Mekong mùa khô năm 2022 cao hơn bình thường do các đập thủy điện trên sông Mekong tích nước nhiều trong mùa mưa năm 2021. Ðến cuối năm 2021 thì 45 đập đã gần đầy nước. Sang mùa khô năm 2022, lượng nước này được các đập xả ra để phát điện làm cho dòng chảy mùa khô trên sông Mekong cao hơn bình thường. Bên cạnh đó, việc tích nước trong mùa lũ năm 2021 của các đập đã làm dòng chảy nước lũ yếu đi, không còn sức mạnh tải bùn cát, phù sa về đồng bằng. Do thiếu phù sa, thiếu cát sẽ gây sạt lở bờ sông, bờ biển ở khu vực này.

Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện phân tích: “Phù sa, bùn cát về được ÐBSCL chủ yếu là nhờ dòng chảy mạnh vào tháng 7, 8, 9 hằng năm. Từ nay, các đập làm cho dòng chảy lũ trong các tháng này yếu đi, không còn đủ mạnh để tải phù sa nữa. Ðặc biệt là cát rất khó di chuyển về ÐBSCL, vì cát rất nặng và chỉ di chuyển ở đáy sông…”.

Cũng theo Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện mùa lũ có nguy cơ biến mất ở ÐBSCL. Không có lũ thì đất đai sẽ dần bạc màu, mất nguồn thủy sản tự nhiên vào mùa nước nổi. Ðồng thời, khi các đập xả nước từng đợt trong mùa khô khiến mực nước biến động bất thường, tạo ra những tín hiệu giả của dòng sông, làm cho hệ sinh thái rối loạn.

PGS.TS Lê Anh Tuấn, Cố vấn khoa học Viện Nghiên cứu Biến đổi khí hậu, Trường Ðại học Cần Thơ, cũng cho rằng, việc nước sông Mekong dâng cao trong mùa khô cũng sẽ gây khó cho chính người dân vùng ven biển. Bởi, trong mùa khô, nông dân ở các địa phương ven biển cần nước mặn để nuôi trồng thủy sản, trong khi nước ngọt về nhiều sẽ đẩy mặn ra xa. Ngoài ra, hiện tượng nước sông lên cao bất thường sẽ làm rối loạn hệ sinh thái, đảo lộn quy luật mùa khô - mùa mưa ở vùng ÐBSCL…

Mực nước tiếp tục lên cao

Từ đầu tháng 5 đến nay, lượng nước xả từ thủy điện Cảnh Hồng (Trung Quốc) xuống hạ lưu dao động từ 1.714 m3/giây đến 3.635 m3/giây. Hiện mực nước tại Cảnh Hồng ở mức 538,18m tương ứng với lưu lượng khoảng 3.635 m3/giây, là mức xả cao nhất từ đầu mùa kiệt. Các hồ chứa trên lưu vực sông Mekong còn dung tích điều tiết bình quân vào khoảng 30,1%, tương đương với tổng dung tích còn khoảng 19,7 tỉ m3. Theo cơ quan chuyên môn, việc gia tăng xả nước từ thủy điện ở Trung Quốc và hạ lưu vực sông Mekong sẽ góp phần giảm XNM cho ÐBSCL. Tháng 5, XNM ở ÐBSCL có xu thế giảm dần, với ranh mặn 1g/l trên sông Vàm Cỏ sâu 55-65km, sông Hàm Luông 40-50km, các cửa sông khác 30-45km...

Trong nhiều tuần qua, mực nước đo được tại các trạm Chiang Saen (Thái Lan), Kratie (Campuchia) - hai trạm có ảnh hưởng đến nguồn nước về ÐBSCL, đều cao hơn TBNN cùng thời điểm. Tại Việt Nam, mực nước ở trạm Tân Châu (sông Tiền) đạt 1,33m, cao hơn TBNN 0,23m. Tại Châu Ðốc (sông Hậu) là 1,45m, cao hơn TBNN năm 0,26m. Tại các trạm Mỹ Thuận (sông Tiền) và Cần Thơ (sông Hậu), mực nước cũng cao hơn TBNN... Với các yếu tố trên, cơ quan chuyên môn cho biết, nguồn nước cho sản xuất ở mùa kiệt năm nay hiện ở mức thuận lợi hơn với năm 2020-2021. XNM ở tháng 5 có xu thế giảm dần. Các khu vực ven biển, cửa sông vẫn có thể ảnh hưởng của XNM vào những ngày triều cường lên cao, cần lưu ý khi lấy nước tưới cho cây trồng.

Tại TP Cần Thơ, dự báo từ tháng 7-2022, mực nước bắt đầu lên cao dần do triều, đỉnh triều cường các tháng 8 và 9 lên cao ở mức báo động II (1,9m) và báo động III (2m); các tháng 10 và 11 mực nước cao nhất sẽ vượt mức báo động III, có khả năng ở mức 2,1-2,2m, vượt báo động III từ 0,1-0,2m. Các khu vực trũng thấp sẽ bị ngập sâu trong nước, ảnh hưởng sinh hoạt, đi lại, sản xuất, kinh doanh của người dân... Ngành chức năng, các quận, huyện và người dân TP Cần Thơ cần chủ động đề phòng các hiện tượng thời tiết cực đoan như mưa rất to trong thời đoạn ngắn, giông mạnh kèm theo lốc xoáy, sấm sét; triều cường kết hợp với mưa lớn gây ngập lụt một số vùng trũng thấp...

Theo HÀ VĂN (Báo Cần Thơ)