Về vùng đất lịch sử Trà Ôn, đã 56 năm trôi qua chiến thắng Mương Khai- Hiệp Hòa mãi mãi là niềm tự hào lịch sử, một mốc son. Bia chiến thắng ghi dấu trận đánh vang dội của Tiểu đoàn 306, phối hợp địa phương quân và dân quân, du kích 2 xã Xuân Hiệp, Hòa Bình.

Nếu tính từ năm 1732 khi Long Hồ dinh chính thức thành lập cho đến năm 1832- năm Minh Mạng thứ 13, là tròn 100 năm các bậc tiền nhân đã hoàn thành công cuộc đánh dấu chủ quyền trên vùng đất hoang vu, nê địa, rừng thiêng nước độc và kết tinh, hội tụ nên cả một vùng văn hóa rộng lớn với những chủ nhân mới cộng cư đa dạng. Phân chia xong 6 tỉnh Nam Kỳ.

Xây dựng con người Vĩnh Long với các đặc tính cơ bản “yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo“ là một trong những nội dung quan trọng của Chương trình thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa (VH)“ giai đoạn 2021- 2026 của tỉnh.

… Có thể khẳng định rằng trên vùng đất châu thổ sông Cửu Long, Long Hồ dinh là hệ thống thành lũy đầu tiên của người Việt ở vùng đất mới này. Đây là một vị trí có ý nghĩa chiến lược toàn diện về đất đai, con người đối với cả vùng. Không dừng lại ở dấu ấn địa lý, khu vực, Long Hồ dinh thực sự là một cột mốc chủ quyền quốc gia ở giữa Đồng bằng sông Cửu Long của quá trình hình thành dân tộc- quốc gia Việt Nam.

Khi tìm hiểu Lịch sử Tiền tệ Việt Nam giai đoạn 1945-1954, chúng tôi nhận thấy rằng, tỉnh Vĩnh Long có một đóng góp vô cùng quan trọng cho nền tài chính cả nước, đó chính là đảm nhận nhiệm vụ phát hành giấy bạc (tiền giấy) cho nhân dân trong tỉnh và các tỉnh lân cận (Trà Vinh, Bến Tre, Sa Đéc) tiêu dùng

Chúa Tiên tức Nguyễn Hoàng(1) (1525- 1613) trước khi lâm chung có lời di huấn căn dặn con cháu và thần dân đại ý là đất phương Nam địa thế thuận lợi, tài nguyên phong phú, là đất dụng võ người anh hùng. Nếu biết dạy dân, luyện binh để chống chọi đối phương thì đủ xây dựng được cơ nghiệp muôn đời.

Trong 60 năm, Khám lớn Vĩnh Long là nơi giam cầm, đọa đày hàng chục ngàn người yêu nước, những chiến sĩ cách mạng trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Chính quyền và nhân dân tỉnh Vĩnh Long hôm nay nỗ lực giữ gìn Khám lớn, kể lại ký ức về một thời hoa lửa bi thương mà hùng tráng cho thế hệ mai sau.

Cùng với Khu Lưu niệm Giáo sư Viện sĩ Trần Đại Nghĩa và Khu Lưu niệm phong trào Đông Du, Thánh tịnh Cửu Khúc Tòa là di tích có giá trị văn hóa và lịch sử ở xã Tường Lộc- Tam Bình. Thánh tịnh Cửu Khúc Tòa ghi dấu câu chuyện đời và quá trình đóng góp rất lớn cho cách mạng tỉnh nhà của Ngọc Đầu Sư Nguyễn Văn Ngợi, Giáo tông Phan Văn Tòng.

Tên gọi “cù lao“, còn gọi là “cồn“ dùng để chỉ một vùng đất nhô lên ở giữa sông. Nhìn chung, lớp địa danh “cù lao + X“, có 2 thành tố: thành tố thứ nhất chỉ “vùng đất nhô giữa sông“; thành tố thứ hai thường chỉ “tên gọi hoặc đặc trưng“; sau dần đặc trưng ấy trở thành tên gọi. Tên gọi cù lao, có thể là tên gọi dân gian, cũng có thể là tên gọi hành chính.

Địa danh là tên gọi của địa hình thiên nhiên, các công trình xây dựng, các đơn vị hành chính, các vùng lãnh thổ nào đó.

Trong địa danh Việt Nam, có hàng chục đơn vị thành tố Trà ở trước, có một số ít gốc Việt và Hán Việt; đa số bắt nguồn từ các ngôn ngữ dân tộc anh em.

Địa danh Vũng Liêm có cấu trúc “Vũng + X“. “Vũng“ có nghĩa tiếng Việt: “chỗ trũng có nước đọng“; “X“ chỉ đặc trưng của thành tố đứng trước, có thể là từ chỉ sự vật hoặc từ chỉ đặc điểm.

Cấu trúc địa danh “Cái + X“ ở Nam Bộ, kiểu như: “Cái Bè, Cái Cá, Cái Cam, Cái Cui, Cái Da, Cái Dầu, Cái Hóp, Cái Khế, Cái Mơn, Cái Nhum, Cái Nước, Cái Quao, Cái Quýt, Cái Răng, Cái Sao, Cái Sắn, Cái Sâu, Cái Sơn, Cái Tàu, Cái Vồn, Cái Vừng…“, có đến khoảng 200 địa danh, không thể nêu hết. Thành tố “cái“ được hiểu như một đại từ chỉ “đơn vị“, kiểu “cái, con“.

Ở vùng ĐBSCL, địa danh Long Hồ, nay là đơn vị hành chính cấp huyện của tỉnh Vĩnh Long, đã trải qua những thăng trầm gợi nhớ dấu ấn lịch sử của một vùng đất.

Khu phố thương mại bên bờ sông Long Hồ, chợ Tân Phú Đông, gánh cháo người Hoa... là những hình ảnh tư liệu quý hiếm về Vĩnh Long thập niên 1920.