Hành trình lai tạo hạt gạo ngon nhất thế giới của kỹ sư Hồ Quang Cua

Khi ST25 được trao giải “Gạo ngon nhất thế giới” (12/11/2019) thì loại gạo này gây sốt trên thương trường. Tuy nhiên, ít người biết về hành trình làm nên hạt gạo của một kỹ sư ruộng đồng, một Anh hùng Lao động tên Hồ Quang Cua.

Ông Hồ Quang Cua (trái) cùng hai cộng sự nhận cúp World’s Best Rice tại Philippines.Ảnh nhân vật cung cấp

Gần 25 năm lai tạo lúa, kỹ sư Hồ Quang Cua cùng 2 cộng sự đã làm rạng danh ngành nông nghiệp Việt Nam khi giống ST25 được nâng tầm danh giá là “Gạo ngon nhất thế giới”.

Ngày 15/11, kỹ sư Hồ Quang Cua một mình chạy xe máy từ huyện Mỹ Xuyên đến TP Sóc Trăng để báo cáo lãnh đạo tỉnh Sóc Trăng việc được trao giải Gạo ngon thế giới.

Trong ba lô là chiếc cúp thủy tinh mang tên “World’s Best Rice” được bọc cẩn thận bằng vải mềm mà ông Cua vừa mang từ Hội nghị quốc tế lần thứ 11 về thương mại gạo tổ chức ở Manila (Philippines).

Phát hiện tình cờ

Kỹ sư Hồ Quang Cua kể công trình lúa thơm ST bắt đầu một cách tình cờ khi ông đi thăm đồng vào một buổi sáng mùa đông 1996. Khi đó, ông phát hiện những cây lúa lạ, gốc màu tím, hạt thon dài rất đẹp khi quan sát giống VD20.

Lúc này, Thái Lan công bố việc lai tạo được 2 giống lúa thơm không cảm quang mà họ gọi là hạt vàng nên ông nghĩ tại sao họ làm được, còn Việt Nam lại không. Vậy là vị kỹ sư nông nghiệp nghĩ đến giống lúa thơm và từ những cá thể VD20 đột biến đầu tiên, một công trình lai tạo, nhân giống với hàng loạt giống lúa thơm mang tên ST được ra đời.

“Sự phát hiện này tình cờ nhưng rất có ý nghĩa đối với công tác lai tạo, nhân giống lúa thơm của Sóc Trăng. Có khoảng 1.050 cá thể đột biến đầu tiên được chúng tôi thu thập và sau đó tiến hành trồng thử nghiệm rồi cho lai tạo theo nhiều cách khác nhau để chọn những cá thể vượt trội nhất”- kỹ sư Hồ Quang Cua nhớ lại.

Việc lai tạo lúc đầu không đơn giản vì thiếu nhiều thiết bị, dụng cụ hỗ trợ. Tiêu chuẩn về giống lúa thơm của Việt Nam lúc đó chưa có nên ông “mượn tạm” tiêu chí lúa thơm BE.2541 của Thái Lan để thực hiện.

Năm 2003, cựu Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp- PTNT Sóc Trăng có thêm 2 cộng sự là TS. Trần Tấn Phương và kỹ sư Nguyễn Thị Thu Hương. Ông Phương sau đó phát minh ra phương pháp đánh giá mùi thơm rất nhanh, hiệu quả. Thông qua tiêu chí mùi thơm, nhóm nhà khoa học loại được những giống lúa không đạt chuẩn.

Đến với hội nghị lần thứ 11 này, kỹ sư Hồ Quang Cua và các cộng sự mang theo gạo ST24 và ST25. Cả 2 loại gạo này cùng lọt vào tốp đầu thế giới nhưng ban giám khảo chọn ST25 để trao giải nhất.

“Đến với hội thi này, chúng tôi nộp 2 túi gạo, mỗi túi 2kg kèm bảng mô tả 200 chữ. Trong đó có ghi tỷ lệ nước, gạo bao nhiêu là phù hợp để nấu cơm ngon. Ban giám khảo là những đầu bếp chuyên nghiệp, đẳng cấp trên thế giới. Ngoài yếu tố chất lượng, ban giám khảo còn cho điểm hình thức”- ông chia sẻ.

Vị cha đẻ của “Gạo ngon nhất thế giới” tỏ ra tự hào với kết quả mang về từ Philippines. Theo ông, đây là thành tích tập thể như “quân thần tá xứ” trong thang thuốc Đông y chứ không phải của riêng ai. Trong đó, vai trò của TS. Trần Tấn Phương và kỹ sư Nguyễn Thị Thu Hương rất quan trọng, kết hợp cùng kinh nghiệm của kỹ sư Hồ Quang Cua.

Lúa ST25 và gạo ST25. Ảnh nhân vật cung cấp

Sản xuất lúa thơm từ chế phẩm sinh học

Kỹ sư Hồ Quang Cua nói rằng hạt gạo Gò Công (Tiền Giang) và gạo Bãi Xào (Mỹ Xuyên- Sóc Trăng) nổi tiếng ở thị trường Châu Âu và Hương Cảng của Hong Kong trên 100 năm trước. 80 năm sau đó, giống lúa KDM trồng ở vùng nước lợ ven biển đã thu hút rất nhiều thương lái đến với Sóc Trăng.

Vì vậy, sau khi thu thập được tương đối đủ giống bố mẹ vào cuối năm 2002, kỹ sư Hồ Quang Cua với các cộng sự vừa lai chọn vừa rút kinh nghiệm để xây dựng các tổ hợp lai mới. Giống bố mẹ được các nhà khoa học thu thập từ Viện Nghiên cứu lúa quốc tế (IRRI), Bangladesh, Thái Lan, Đài Loan, Bắc Bộ,...

“Lai phức hợp để cho ra dòng ổn định cần thời gian dài hơn lai đơn, thường là 11-12 vụ lúa. Quy mô khu chọn giống cũng rất rộng vì các con lai phân ly rất mạnh và kéo dài.

Cuối cùng sẽ có nhiều dòng đạt chất lượng theo mục tiêu đề ra. Gạo ST24 và ST25 là lai phức hợp nhiều giống, chọn bố mẹ ngon để cho con lai thụ hưởng các đặc tính tốt”- vị Anh hùng lao động phân tích.

Gạo của 2 giống lúa này có chu kỳ sản xuất ngắn (95 ngày). Cả 2 giống lúa như anh em sinh đôi, cùng thơm, trắng, đẹp nhưng ST25 hạt cơm dẻ hơn ST24.

Không chỉ nghiên cứu lai tạo, nhân giống và quảng bá thương hiệu, kỹ sư Hồ Quang Cua còn tiên phong trong việc đưa chế phẩm sinh học vào quy trình sản xuất lúa thơm ST để sản phẩm không chỉ ngon mà còn an toàn cho người tiêu dùng và thân thiện với môi trường.

Ông Cua đã làm sống lại mô hình “con tôm ôm cây lúa” trên những vùng đất nuôi tôm kém hiệu quả tại Sóc Trăng.

ĐÔNG PHƯƠNG (Theo khoahoc.tv/zing)