Giáo sư người Việt làm giàu cho ngân hàng gien lúa quý

Gien kháng sâu bệnh, chịu được úng ngập, hạn hán đã được bổ sung vào ngân hàng gien của Việt Nam trong bối cảnh xói mòn di truyền nghiêm trọng.

GS. Nguyễn Thị Lang trong phòng nuôi cấy mô.

GS. Nguyễn Thị Lang (61 tuổi)- nghiên cứu viên cao cấp của Viện Lúa ĐBSCL- được những người trong ngành nhắc tên nhiều vì bà là tác giả lai tạo hơn 73 giống lúa, trong đó 31 giống đã được Bộ Nông nghiệp- PTNT công nhận và đưa vào sản xuất.

Điểm đặc biệt trong các nghiên cứu của GS. Nguyễn Thị Lang là đã khai thác được vật liệu khởi đầu cho việc lai tạo và xác định một số giống lúa mang gien phẩm chất tốt với hàm lượng amylose thấp (cơm ăn không ráp và không cứng khi để nguội) thông qua cách đánh giá kiểu hình và kiểu gien.

Như với các giống lúa họ OM, bà đã tìm cách ổn định được gien mùi thơm và hàm lượng amylose vào giống lúa chủ lực trong sản xuất, năng suất trên 9 tấn/ha, chất lượng gạo ngon.

Ở vai trò chủ nhiệm đề tài “Nghiên cứu ứng dụng công nghệ tiên tiến chọn tạo giống lúa thuần chống chịu mặn, hạn thích nghi với điều kiện canh tác lúa vùng nhiễm mặn thuộc ĐBSCL”, thực hiện năm 2013- 2017, bà cùng đồng nghiệp đóng góp thêm vào ngân hàng gien quốc gia những gien lúa chống chịu hạn, mặn và kháng sâu bệnh.

Nghe GS. Nguyễn Thị Lang nói về cách chọn tạo gien mới thấy quy trình vô cùng phức tạp. Với bệnh đạo ôn, bà cùng các nhà khoa học nghiên cứu 60 chủng Pyricularia oryzae từ lúa hoang được thu thập từ 103 chủng phân lập ở Việt Nam để đại diện cho các tác nhân gây bệnh.

Nhóm nghiên cứu sử dụng 33 dòng gien đơn để chọn 23 gien kháng, dễ kiểm soát gien đạo ôn. Sau đó thực hiện nhiều lần sàng lọc, phân lập.

Để đánh giá độc tính của vi khuẩn lên các giống lúa, nhiều thí nghiệm cũng được thực hiện để chọn được gien kháng bệnh đạo ôn. Quy trình lựa chọn, lai tạo được thực hiện tương tự với các gien chống hạn, mặn.

Bà cho biết, hiện các dòng được phối hợp để quy tụ các gien trên một giống lúa. Trước mắt đã quy tụ được 3 gien vào trong cùng một cây: mặn, hạn và hàm lượng amylose thấp. Hiện tại các nghiên cứu tiếp tục quy tụ các gien này vào mùi thơm, chống chịu rầy nâu và bệnh hại chính.

Chống xói mòn nguồn gien

Theo đánh giá của giới chuyên môn, hiện tượng xói mòn di truyền sẽ xảy ra nhanh và rộng khắp trong vòng 50 năm nữa.

Khi đó những sinh vật còn lại trong thiên nhiên có thể cung cấp cho các nhà chọn giống rất ít vật liệu trong việc tìm kiếm những biến dị di truyền. Như hiện nay lúa mùa của Việt Nam không còn nhiều.

Trong bối cảnh đó, đề tài của GS. Nguyễn Thị Lang đã tạo ra 250 tổ hợp lai với 12.600 dòng từ các thế hệ khác nhau, nhiều giống lúa bổ sung vào vật liệu khởi đầu và cải tiến đưa vào sản xuất 75 dòng/giống triển vọng.

Kết quả đề tài là vật liệu khai thác cho các đề tài khác và làm phong phú nguồn gien cho cây lúa trong tương lai. Để có được thành công này, nhóm nghiên cứu đã được Chương trình Đổi mới công nghệ quốc gia Công Nghệ (Bộ Khoa học- Công nghệ) cùng Bộ Nông nghiệp- PTNT đã hỗ trợ từ kinh phí đến thảo luận số liệu.

Trước sự thay đổi thất thường của thời tiết do biến đổi khí hậu, ảnh hưởng đến mùa vụ, GS Nguyễn Thị Lang kiến nghị Nhà nước cần tiếp tục đầu tư nghiên cứu chọn tạo giống cho ngập mặn cho vùng phòng hộ ven biển của các tỉnh ĐBSCL.

Các nghiên cứu gien chống chịu nóng trong điều kiện nhiệt độ nóng lên làm cây lúa bất thụ cây lúa cũng cần được quan tâm nghiên cứu.

ĐÔNG PHƯƠNG (Theo khoahoc.tv/VNE)