Món canh giải nhiệt "gió Nam" !

Cứ đến đầu hè, Đà Nẵng quê tôi “đón” gió Nam (Nam Lào) bỏng rát cùng với nắng nóng mùa hạ “sém da”. Gió Nam Lào thổi từ hướng Tây Nam về ảnh hưởng từ tỉnh Hà Tĩnh đến Thừa Thiên- Huế rồi lan đến vùng Đà Nẵng- Quảng Nam…

Ngọn gió này mang hơi nóng rát làm cho đồng khô cỏ cháy, ao hồ khô cạn, tre pheo khô trắng; gió thâu đêm suốt sáng xào xạc vườn cau, bụi chuối sau hè làm cho con người mất ngủ, mỏi mệt. Ấy vậy, ông trời thương cho người dân xứ Đà Nẵng quê tôi có món ăn dân dã để “giải nhiệt” với loài rau chua me đất. Gọi là chua “me đất” để phân biệt với loại lá chua me có thân mộc và lá tỏa trên không gian và có trái me dùng làm mứt hay nấu canh chua.

Chua me đất là loài rau mọc hoang nhiều ở góc vườn ẩm ướt hay dưới tán cây cổ thụ. Ngày nắng nóng, mẹ tôi thường đi chợ mua cá de (ve) tươi về nấu canh chua với me đất để bồi dưỡng cho chị em tôi. Đến bây giờ, xa quê đã mấy mươi năm, tôi vẫn nhớ nôn nao vị ngọt thanh của bát canh chua me đất mẹ nấu với cá de năm nào.

Chua me đất dùng nấu canh cá de ngon nhất vẫn là chua me đất có hoa tím phớt hồng. Tên khoa học là Oxalis corymbosa. Là loài thân thảo có rễ mọc đứng. Lá có cuống chung nạc, có tuyến mang 3 lá chét hình xoan ngược rộng. Theo Đông y, chua me đất có vị chua, tính hàn. Có tác dụng tiêu ứ huyết, tiêu thủng, thanh nhiệt, giải độc. Nó được dùng để chữa các bệnh tổn thương do viêm nhiễm như viêm họng, viêm đường tiết niệu, mụn nhọt vv… Đặc biệt chua me đất có tác dụng giải nhiệt rất tốt. Thích hợp cho ngày hè nắng nóng.

Cá de có “ngoại hình” gần giống cá cơm, thân ngắn, lớn bằng ngón tay con nít, da trên vùng lưng cá màu xanh nước biển có nhiều ở vùng biển Đà Nẵng. Nhà tôi ở gần biển Thọ Quang nên cứ vào mỗi buổi sáng tinh mơ, thuyền chài cập bến là không biết cơ man nào là cá de tươi ngon với thân cá màu xanh sẩm, vẩy bạc lấp lánh trong nắng sớm bình minh sao mà hấp dẫn đến thế.

Cá de là loại cá nhỏ giàu đạm, bổ dưỡng và lành tính. Mùa cá de có từ tháng 4 đến tháng 6 hàng năm với giá khá rẻ, khoảng 40.000- 50.000 đ/kg ở các chợ ven biển như Nam Ô, Đống Đa, Nại Hiên Đông… Cá de ngọt thịt, xương mềm nên được dùng để chế biến nhiều món ngon như cá de kho tiêu, cá de chiên bột, cá de hấp, cá de làm mắm… Nhưng ngon nhất vẫn là cá de nấu canh với chua me đất, thích hợp cho việc giải nhiệt ngày hè.

Cách nấu món canh này cũng rất đơn giản. Để có một tô canh chua me đất nấu cá de như ý, cần khoảng 3 lạng cá de tươi và một nắm lá chua me đất. Cá de mua về rửa sạch qua nước lạnh (cơ bản cá de đã là loại cá sạch), vớt ra để ráo rồi ướp khoảng 15 phút trước khi nấu với chút nước mắm ngon cùng hạt tiêu và vài củ hành tím giã nát thêm chút dầu ăn, chút bột ớt.

Lá chua me đất rửa sạch, ráo nước và cắt khúc ngắn. Nấu nước sôi cho cá de đã ướp vào, khoảng 2 phút sau cho tiếp chua me đất. Nấu thêm 2 phút nữa và nêm nếm cho vừa miệng rồi tắt bếp. Múc canh ra tô cho thêm chút hành lá, rau răm, ngò rí xắt nhỏ. Canh chua me đất nấu cá de có thể ăn kèm với rau sống như xà lách, diếp cá, hoa chuối xắt sợi, giá đỗ, rau thơm… thì càng thêm ngon miệng, “đúng bài”.

Món canh này có thể dùng với cơm nóng hay với bún đều ngon. Nhìn tô canh rất hấp dẫn với màu xanh nước biển của cá de, màu xanh của me đất điểm xuyết màu cánh kiến của dầu ăn trông rất bắt mắt. Thưởng thức món canh này, bạn sẽ cảm nhận được hương vị rất riêng không lẫn vào đâu được với vị ngọt béo của cá de, vị chua thanh dịu của chua me đất, vị nồng ấm của hạt tiêu, một chút se cay, nhẹ tê đầu lưỡi và hương thơm ngan ngát của hành của rau răm, ngò rí…

Chỉ với một chút lá chua me đất, một ít cá de tươi nhưng khi được sự kết hợp khéo léo của người nội trợ sẽ mang đến cho gia đình một thức ăn ngon và giàu dinh dưỡng lại rất “sạch”, “giải nhiệt” gió Nam Lào rất tốt cho mùa hè oi bức ở quê tôi. Mẹ tôi khi nấu canh món này thường đọc câu ca: “Cá de nấu lá chua me/Ông ăn một chén khỏe re trong người…”

Bài, ảnh: LÊ VĂN KỲ